بررسی رابطه بین حمایت اجتماعی ادراک شده و ابعاد بهزیستی روانشناختی در سالمندان زن و مرد فرهنگسرای سالمند شهر تهران

امروزه در تمام جوامع، « سالمندی به عنوان یک مسئله مهم در آستانه ورود به قرن 21 مطرح است. کاهش میزان باروری نقش عمده ای در افزایش درصد سالمندان داشته است. درصد جمعیت سالمندان تقریباً در همه کشور ها بطور منظم رو به افزایش است. در ایران نیز با ظاهر شدن آثار کنترل جمعیت از سال 1370 به بعد بتدریج از نسبت افراد کمتر از 15 سال کاسته و بر نسبت افراد میانسال (64-15 سال) افزوده شده است. استمرار این وضع در آینده می تواند ترکیب سنی جمعیت را تغییر داده و به نحو محسوسی از نسبت افراد زیر 15سال بکاهد و جمعیت را بسوی سالخوردگی سوق دهد( زنجانی و دیگران، 1378: 57).در حالیکه سالمندی همواره با مفاهیم برکت،تجربه و دانایی مترادف بوده و آن را یک دستاورد می دانند،اما واقعیت این است که روی دیگر سکه که مسائل و مشکلات دوران سالمندی است ،همیشه و در همه اعصار و در همه جوامع وجود داشته و دارد.اساسا کهولت به علت فرسایش طبیعی اندام ها باعث بروز و پیدایش ضعف در قوای جسمانی و دماغی می گردد که بعضا موجب از کار افتادگی و خانه نشینی فرد سالمند می گردد.بدیهی است در این دوران احساس تامین نیازهای مادی و معنوی به اوج می رسد.نگرانی ازآینده،فقدان امکانات مالی،ترس از انزوا وتنهایی،نزدیک شدن به پایان عمرو...همه و همه مجموعه ای از عواملی هستند که اگر با ضعف در قوای جسمانی همراه گردند،ما حصل آن مسا له سالمندان را مطرح می سازد. اصولا سالمندان با مشخصات فوق اگر از خانواده و محیطی با جو مهر آمیز و وابستگی های عاطفی بر خور دار نباشند،قادر به ادامه حیات نخواهند بود(کریمی،207:138).بنابراین این نکته لزوم توجه به حمایت اجتماعی را در سالمندان یادآور می شود. یکی از مفاهیم روانشناختی که اخیرا توسط دانشمندان علوم تربیتی مطرح گردیده است حمایت اجتماعی می باشد و یکی از پیش بینی کننده های بهزیستی روانشناختی ،حمایت اجتماعی ادراک شده است. حمایت اجتماعی عبارت است از میزان ادراک فرد از اینکه مورد توجه وعلاقه دیگران بوده ،از دیدگاه آنان فردی ارزشمند است وچنانچه دچار مشکل شود به او یاری می رسانند. بسیاری معتقدند که برخورداری از حمایت اجتماعی مطلوب،فرد را به سلامت جسمی و روانی هدایت می کند(رابرتز،گاتلیب،1997) .سلامت یک مفهوم چند بعدی است.اما پژوهشگران حوزه بهداشت روانی بطور عمده تاکید بر جنبه های منفی آن داشته اند و جنبه مثبت سلامت روان(بهزیستی روانشناختی)که برگرفته از روانشناسی مثبت است کمتر مورد توجه قرار گرفته است.بهزیستی روانشناختی یکی از رویکردهای جدید در حوزه سلامت روانشناختی است که با دیدگاهی مثبت به بررسی سلامت روانشناختی می پردازد.بهزیستی روانشناختی به دستیابی فرد به توان کامل با لقوه روانی دلالت دارد(کار،2004).بهزیستی روانشناختی در این پژوهش در مدل شش بعدی رایف(1989)که شامل ابعاد:پذیرش خود،ارتباط مثبت با دیگران،خودمختاری،تسلط بر محیط،هدفمندی در زندگی و رشد شخصی است،تجلی می یابد.حال با توجه به مطا لب گفته شده وبا توجه به اینکه وجود سالمند بعنوان محور وحدت در جهت حفظ کیان خانواده و ارتباطات خویشاوندان و انتقال فرهنگ به نسلهای آینده و ایجاد هویت فرهنگی ملی و مذهبی در کنترل و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی می تواند مطرح باشدو از طرفی با عنایت به این نکته که مددکاری اجتماعی پیشگیری از آسیبهای اجتماعی را سرلوحه وظایف خود قرار داده است (این حرفه نه تنها در ایران بلکه در جهان نیز بعنوان یک رشته علمی کاربردی و یک حرفه انسانی-اجتماعی جدید مطرح است و از دیدگاه بسیاری از صاحبنظران و متفکران ،این حرفه حالتی بین رشته ای دارد یعنی با استفاده از علوم مختلفی مانند جامعه شناسی،روانشناسی و روانشناسی اجتماعی و نظایر آن و کاربردی کردن و تلفیق آن با مباحث خاص،مددکاری توان علمی لازم را بدست می آورد)،در پژوهش حاضر سعی بر این است که رابطه حمایت اجتماعی ادراک شده با ابعاد بهزیستی روانشناختی در سالمندان مورد بررسی قرار بگیرد و همچنین بررسی تفاوتهای جنسیتی دراین رابطه از اهداف این تحقیق می باشد.از سوی دیگر در ایران بیشتر پژوهش ها در حوزه سلامت روانی با دیدگاهی منفی به مطالعه سلامت روانی پرداخته اند یعنی عمدتا بر ابعاد منفی روانشناختی تاکید داشته اند ورویکرد مثبت (بهزیستی روانشناختی)کمتر مورد توجه بوده است.از این رو پژوهش حاضر یکی از پژوهش های پیشرو در این زمینه به شمار می رود. اهداف این تحقیق شامل موارد زیر می شوند: هدف کلی: شناخت رابطه بین حمایت اجتماعی ادراک شده و ابعاد بهزیستی روانشناختی در سالمندان زن و مرد اهداف اختصاصی: شناخت رابطه بین حمایت اجتماعی ادراک شده و خود مختاری در سالمندان زن و مرد شناخت رابطه بین حمایت اجتماعی ادراک شده و رشد شخصی در سالمندان زن و مرد شناخت رابطه بین حمایت اجتماعی ادراک شده و روابط مثبت با دیگران در سالمندان زن و مرد شناخت رابطه بین حمایت اجتماعی ادراک شده و هدفمندی در زندگی در سالمندان زن و مرد شناخت رابطه بین حمایت اجتماعی ادراک شده و پذیرش خود د ر سالمندان زن و مرد شناخت رابطه بین حمایت اجتماعی ادراک شده و تسلط بر محیط در سالمندان زن و مرد شناخت تفاوت بین حمایت اجتماعی ادراک شده در زنان و مردان سالمند شناخت تفاوت بین بهزیستی روانشناختی در زنان و مردان سالمند یافته ها:نتایج تحقیق حاضر نشان داد که بین حمایت اجتماعی ادراک شده باپذیرش خود،روابط مثبت با دیگران ،خودمختاری،تسلط بر محیط و رشد شخصی در بین سالمندان رابطه مثبت معنادار وجود دارد و همچنین بین بهزیستی روانشناختی در زنان و مردان سالمند تفاوت معناداری وجود دارد ولی حمایت اجتماعی ادراک شده در زنان ومردان سالمند تفاوت معناداری نداشته و همچنین بین حمایت اجتماعی ادراک شده و زندگی هدفمند رابطه معناداری وجود ندارد. نتایج:بین حمایت اجتماعی ادراک شده و ابعاد بهزیستی روانشناختی رابطه معنی داری وجود دارد.تاثیر حمایت اجتماعی ادراک شده بر ابعاد بهزیستی روانشناختی نشان می دهد که تغییر سیاست گذاری ها با هدف ارتقاء کیفیت و کمیت شبکه های حمایتی بویژه برای گروه های آسیب پذیر می تواند باعث تقویت اثرات محافظتی حمایت اجتماعی و در نهایت بهزیستی روانشناختی گردد.